Την ώρα που ο αριθμός των ηλικιωμένων και των ηλικιωμένων ασθενών με καρκίνο, αναμένεται να αυξηθεί δραματικά τα επόμενα χρόνια, η έλλειψη γηρίατρων και πολλοί ακόμη παράγοντες, δυσχεραίνουν τη φροντίδα τους και την αποτελεσματική αντιμετώπιση του καρκίνου τους. Μία σωστή γηριατρική εκτίμηση στο πλαίσιο του ογκολογικού συμβουλίου, συμβάλει στην κατάλληλη θεραπεία του ηλικιωμένου με καρκίνο, μειώνοντας το κόστος των θεραπειών του καρκίνου αλλά και τις δυσάρεστες παρενέργειες.
Οι περισσότεροι καρκίνοι εμφανίζονται μετά τα 50 ή τα 60 έτη. Αν το 2020 το 1/3 των ασθενών με καρκίνο είναι άνω των 75, το 2050 αναμένεται οι μισοί καρκινοπαθείς να είναι άνω των 75. Συχνότεροι, ο καρκίνος του προστάτη και ο καρκίνος του εντέρου.
Βέβαια, αν και μιλάμε για τρίτη ηλικία, υπάρχει μία πληθυσμιακή ετερογένεια: από τη μία άνθρωποι θλιμμένοι και αδύναμοι- παραδοσιακές εικόνες- ενώ από την άλλη άνθρωποι δυναμικοί, που κάνουν extreme sports.
Πού πρέπει λοιπόν να επικεντρωθούμε για να εκτιμήσουμε σωστά έναν ηλικιωμένο με καρκίνο; Η χρονολογική ηλικία είναι απλά μια ένδειξη. Καθοριστικό ρόλο παίζουν η βιολογική ηλικία, τα ενδεχόμενα συνοδά νοσήματα, η φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνει, η ψυχολογική και νοητική του κατάσταση αλλά και η ικανότητα του για δραστηριότητες και αυτοδιαχείριση.
Σε τί κατάσταση βρίσκεται ο ηλικιωμένος;
Η λειτουργική κατάσταση του γηριατρικού ασθενή με καρκίνο είναι σημαντικός προγνωστικός παράγοντας για την εξέλιξη της υποκείμενης κακοήθειας. Την καθορίζουν δυο κλίμακες που χρησιμοποιούνται εκτενώς στη γηριατρική. Η κλίμακα των καθημερινών δραστηριοτήτων (Activity Daily Living – ADL) και η οργανική κλίμακα καθημερινών δραστηριοτήτων (Instrumental Activities of Daily Living – IADL)
Η κλίμακα των καθημερινών δραστηριοτήτων, μετρά καθημερινές απλές λειτουργίες, όπως η μετακίνησή του από το κρεβάτι σε καρέκλα, το μπάνιο καθαριότητας, το ντύσιμο, το χτένισμα, η λήψη τροφής και η αξιολόγηση της συμπεριφοράς.
Η κλίμακα λειτουργικότητας και αυτοδιαχείρισης ηλικιωμένων, απαιτεί πιο πολύπλοκες λειτουργίες από τον ασθενή όπως είναι το μαγείρεμα, το πλύσιμο των ρούχων, ο καθαρισμός του σπιτιού, η χρήση του τηλεφώνου, η χρήση των μεταφορικών μέσων, η λήψη των φαρμάκων και η διαχείριση των λογαριασμών του.
Ο ηλικιωμένος με καρκίνο μπαίνει στον κύκλο της ευθραυστότητας, αν η σταδιακή απώλεια βάρους καταλήξει σε σαρκοπενία, αν έχει μειωμένες δραστηριότητες και παράλληλα αισθάνεται αδυναμία και κόπωση. Η απώλεια βάρους είναι σημαντικός προγνωστικός παράγοντας για την επιβίωση του ηλικιωμένου ασθενή με καρκίνο: ίσως δεν μπορέσει να ολοκληρώσει τη χημειοθεραπεία του και άρα να έχει καλά ποσοστά επιβίωση όπως οι νεότεροι ασθενείς με καρκίνο.
Η ολοκληρωμένη αξιολόγηση του ηλικιωμένου ασθενή με καρκίνο επιβάλλεται γιατί πρέπει να στηριχθεί ολόπλευρα: όχι μόνο με φαρμακευτική ή άλλη ογκολογική αγωγή αλλά και με τη φροντίδα της διατροφής του και την υποστήριξη των δραστηριοτήτων του. Το 1/3 των ηλικιωμένων αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα ή κατάθλιψη που οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση ενώ συχνά λαμβάνει σωρεία φαρμάκων, ίσως μη απαραίτητα σ’ έναν ασθενή με καρκίνο.
Έλλειψη στοιχείων
Οι επιστημονικές μελέτες για τη θεραπεία ασθενών με καρκίνο, συνήθως δεν συμπεριλαμβάνουν άτομα άνω των 65 ετών: πλέον, εμφανίζονται σποραδικά κάποιες έρευνες με συμμετέχοντες έως 70 ετών. Αυτό σημαίνει ότι είναι δύσκολο να δοθούν συγκεκριμένες απαντήσεις, σε μία ομάδα που είναι ούτως ή άλλως ετερογενής. Παρατηρείται πάντως, ότι ασθενείς με καρκίνο, άνω των 75 και συχνά άνω των 65 ετών, έχουν πολύ υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας αναλογικά με την κατάσταση του καρκίνου του. Στις στοχευμένες θεραπείες, το 1/3 των ασθενών διακόπτει τη θεραπεία ενώ το 1/5 έχει μόνιμη δυσλειτουργικότητα εξαιτίας της θεραπείας του καρκίνου. Παράλληλα, το ανοσοποιητικό είναι σχεδόν ανενεργό.
Τι σημαίνει επί της ουσίας ηλικιωμένος ασθενής με καρκίνο; Σταδιακή μείωση όλων των λειτουργιών: καρδιάς, πνευμόνων και νεφρών. Άρα, η αγωγή που θα ακολουθήσει, δεν πρέπει να δημιουργήσει και άλλα προβλήματα στην υγεία του. Σύμφωνα με μελέτες, ηλικιωμένοι ασθενείς με καρκίνο με υψηλούς παράγοντες ευθραυστότητας, αντιμετώπισαν σοβαρή τοξικότητα από τη χημειοθεραπεία. Μετά μια χημειοθεραπεία του ηλικιωμένου ασθενή με καρκίνο, η επαναφορά των φυσιολογικών αιματολογικών εξετάσεων είναι συχνά δύσκολη, επειδή υπάρχουν παράλληλα προβλήματα μεταβολισμού, σακχαρώδη διαβήτη ή νοσήματα που επιβαρύνουν τη λειτουργία των οργάνων.
Αν και δεν υπάρχει ένας βιοδείκτης που να μας πληροφορεί αν ο ηλικιωμένος ασθενής με καρκίνο μπορεί να υποβληθεί σε ογκολογικές θεραπείες, η γηριατρική αξιολόγηση, μας δίνει πάνω από 70 εργαλεία, για να καταλήξουμε αν ένας καρκινοπαθής θα υποβληθεί σε επέμβαση, χημειοθεραπεία, στοχευμένες θεραπείες ή ακτινοθεραπεία.
Οι επιπτώσεις του Covid
Ο Covid πρόσθεσε νέα προβλήματα στους ηλικιωμένους ασθενείς με καρκίνο. Καθυστερούν τον τακτικό τους έλεγχο και δεν υποβάλλονται σε προληπτικές εξετάσεις. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Lancet, οι ηλικιωμένοι ασθενείς με καρκίνο στην εποχή του Covid, έχουν αυξημένη θνησιμότητα και μεγάλη καθυστέρηση στις θεραπείες τους ενώ έρχονται αντιμέτωποι με πιο προχωρημένα στάδια καρκίνου. Για ν’ αντιμετωπίσουμε την κατάσταση, παρακολουθούμε πλέον τον ασθενή με καρκίνο μέσα από μια ψηφιακή και κοινωνική δικτύωση ενώ τα πρωτόκολλα ακτινοθεραπείας έγιναν σύντομα. Αποφεύγουμε θεραπείες σε ηλικιωμένους ασθενείς με καρκίνο που δημιουργούν μυελοκαταστολή και αυξημένη τοξικότητα και ενισχύουμε τα προγράμματα ανακουφιστικής φροντίδας. Όλοι πρέπει να εκπαιδευτούμε σ’ έναν νέο τρόπο ψηφιακής επικοινωνίας, φροντίδας και παρακολούθησης, ώστε να προσφέρουμε στον ηλικιωμένο καρκινοπαθή τη θεραπεία που έχει ανάγκη.
Πρόληψη στην Τρίτη ηλικία
Οι ιδιαιτερότητες στην αντιμετώπιση ηλικιωμένων με καρκίνο είναι το μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης και η μικρότερη ανοχή στους θεραπευτικούς χειρισμούς. Η πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση σε άτομα της τρίτης ηλικίας έχει σημαντικό κλινικό όφελος, ιδιαίτερα σε ασθενείς με προσδόκιμο επιβίωσης άνω των 5 ετών αλλά και σε όλους, αναφορικά με τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.
Γυναίκες που υποβάλλονται από νεαρή ηλικία σε προληπτικό έλεγχο για τον καρκίνο του μαστού, μετά τα 70 έτη ωφελούνται όταν υποβληθούν σε δύο τουλάχιστον μαστογραφίες και κλινική εξέταση του μαστού.
Η γυναίκα που έχει υποβληθεί σε test-Pap (εξέταση κατά Παπανικολάου) μέχρι τα 60 με αρνητικά αποτελέσματα για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, δεν φαίνεται να διατρέχει πλέον κίνδυνο.
Σε άνδρες και γυναίκες συνίσταται η κολονοσκόπηση, ή εξέταση μικροσκοπικής απώλειας αίματος στα κόπρανα για πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του εντέρου/ορθού.
Σε ηλικιωμένα άτομα που έχουν προσδόκιμο επιβίωσης άνω των 5 ετών συνιστάται να γίνεται έλεγχος για πρώιμη διάγνωση καρκίνου του μαστού και του παχέος εντέρου, διότι στοιχεία μελετών δείχνουν ότι έχουν κλινικό όφελος.
Στους άνδρες συνιστάται το PSA μέχρι τα 75 έτη.
Η χρήση της αξονικής τομογραφίας χαμηλής δόσης ακτινοβολίας με σκοπό την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα είναι αποδεκτή μέθοδος μέχρι τα 80 έτη.
