Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ο τρίτος πιο συχνός και δυνητικά θανατηφόρος τύπος καρκίνου στην Ελλάδα. Την δεκαετία 2005 με 2015, σε παγκόσμια κλίμακα, οι νέες περιπτώσεις αυξήθηκαν κατά 37%, κυρίως λόγω της αύξησης αλλά και της παράλληλης γήρανσης του πληθυσμού. Επιπρόσθετα, η καθιέρωση της κολονοσκόπησης ως μέρος του προληπτικού ελέγχου σε ανθρώπους άνω των 50 ετών (σύμφωνα με νεότερες οδηγίες της Αμερικανικής Εταιρείας Καρκίνου άνω των 45 ετών), ακόμα και χωρίς συμπτώματα, συνέβαλε στην αύξηση του εντοπισμού περισσότερων κρουσμάτων. Ωστόσο, το σημαντικό είναι ότι η ενδοσκόπηση, συμβάλει στην ανίχνευση του καρκίνου του παχέος εντέρου σε πρώιμο στάδιο, οπότε η αντιμετώπισή του είναι ευκολότερη και με καλύτερα αποτελέσματα, έως και την ίασή του.
Σήμερα, παγκοσμίως 1 στους 28 άνδρες και 1 στις 43 γυναίκες θα αναπτύξουν καρκίνο παχέος εντέρου κάποια στιγμή στη ζωή τους. Στις ανεπτυγμένες χώρες είναι αρκετά πιο συχνός, με 1 στους 14 άνδρες και 1 στις 23 γυναίκες να εμφανίζουν κακοήθεια, σε σύγκριση με τις χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου χώρες, με πιθανότητες 1 στις 94 στους άνδρες και 1 στις 112 στις γυναίκες.
Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες με αυξημένη επίπτωση, όμως σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Eurostat σημείωσε από τα μικρότερα ποσοστά καρκίνου παχέος εντέρου (<2.5%) στην Ευρώπη για το 2018. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., στην χώρα μας αναμένεται μέχρι το 2040 περαιτέρω αύξηση της επίπτωσης κατά 37% στους άνδρες και 25.6% στις γυναίκες.
Ανεξαρτήτως ηλικίας ή εθνικότητας, οι άνδρες έχουν περίπου 1,5 φορά περισσότερες πιθανότητες ανάπτυξης κακοήθειας εντέρου από ό, τι οι γυναίκες. Μάλιστα, η διαφορά αυτή ανάμεσα στα δύο φύλα είναι μεγαλύτερη στις νεότερες ηλικίες ενώ με την πάροδο του χρόνου, ο κίνδυνος σχεδόν εξισορροπείται. Μάλιστα, τα ποσοστά πενταετούς επιβίωσης για τα θηλυκά άνω των 70 ετών ήταν μικρότερα σε σχέση με τα αρσενικά. Αναφορικά με την ηλικία, τα άτομα άνω των 65 ετών είναι περίπου τρείς φορές πιο πιθανό να εμφανίσουν καρκίνο εντέρου σε σύγκριση με τα άτομα ηλικίας 50-64 ετών και περίπου 30 φορές πιο πιθανό από τα άτομα ηλικίας 25-49 ετών.
Παράγοντες κινδύνου η παχυσαρκία και η έλλειψη άσκησης
Οι πιο σημαντικοί τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου που φαίνεται να σχετίζονται αιτιολογικά με την πλειοψηφία των περιπτώσεων καρκίνου παχέος εντέρου, είναι η παχυσαρκία και η έλλειψη φυσικής άσκησης. Από μελέτες προκύπτει πως όσοι ασκούνται τακτικά, έχουν 25% μικρότερη πιθανότητα να εμφανίσουν κακοήθεια. Παράλληλα, τα άτομα με την περισσότερο καθιστική ζωή έχουν πάνω από 50% αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνο παχέος εντέρου. Οι παχύσαρκοι άνδρες έχουν κατά 50% μεγαλύτερο ρίσκο εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου και κατά 20% για καρκίνο ορθού ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για τις παχύσαρκες γυναίκες είναι αντίστοιχα 20% και 10%. Μάλιστα, η αύξηση του σωματικού βάρους κατά 5 κιλά αυξάνει κατά 3% τον κίνδυνο. Ο κίνδυνος που προκαλείται από την παχυσαρκία είναι ανεξάρτητος από τον κίνδυνο που απορρέει από τη σωματική αδράνεια, δηλαδή ο κίνδυνος και από τους δύο παράγοντες είναι αθροιστικός.
Ασπίδα η σωστή διατροφή
Η διατροφή μπορεί να παίξει δυσμενή ή αντιθέτως προστατευτικό ρόλο στην ανάπτυξη καρκίνου παχέος εντέρου, ανεξάρτητα από την παχυσαρκία. Η δίαιτα ασκεί σημαντική επίδραση στο μικροβίωμα του εντέρου, όπου τα βακτήρια ξεπερνούν σε αριθμό και σε ποικιλία τα κύτταρα του εντέρου του ξενιστή.
Διαφορετικές τροφές επηρεάζουν διαφορετικά το μικροβίωμα, όπως και την ενεργοποίηση φλεγμονής ή καρκινογένεσης. Το κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας είναι γνωστό πως αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου εντέρου αλλά και στομάχου. Αντιθέτως, φρούτα, λαχανικά, φυτικές ίνες, ασβέστιο και βιταμίνη D, ασκούν προστατευτική δράση στην ανάπτυξη καρκίνου. Οι ίνες φρούτων, λαχανικών και δημητριακών ολικής αλέσεως είναι ιδιαίτερα προστατευτικές επειδή συμβάλουν στην ταχύτερη έλευση των κοπράνων και έτσι ελαχιστοποιούν την έκθεση σε πιθανούς καρκινογόνους παράγοντες. Τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος αν και φαίνεται να αναστέλλουν την καρκινογένεση, παραδόξως επάγουν την ανάπτυξη των ήδη υφιστάμενων όγκων.
Κάπνισμα και αλκοόλ στη «μαύρη λίστα»
Άλλος σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι το κάπνισμα. Μόλις το 2009 o Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο του Π.Ο.Υ. συμπεριέλαβε το τσιγάρο στους παράγοντες ανάπτυξης καρκίνου παχέος εντέρου. Το κάπνισμα προδιαθέτει κυρίως σε καρκίνους ορθού και σχετίζεται με τη φτωχότερη πρόγνωση μεταξύ των καπνιστών και μη- καπνιστών καρκινοπαθών. Αναφορικά με την κατανάλωση αλκοόλ, έχει βρεθεί πως οι άνθρωποι που πίνουν 2 έως 3 αλκοολούχα ποτά ημερησίως, αυξάνουν τον κίνδυνο κατά 20% ενώ, όσοι καταναλώνουν πάνω από 3 ποτά κατά τουλάχιστον 40%.
Η σχέση αλκοόλ και καρκίνου εντέρου είναι ισχυρότερη στους άνδρες, πιθανώς λόγω ορμονοεξαρτώμενων διαφορών στο μεταβολισμό του αλκοόλ. Η μείωση του αλκοόλ, του καπνού και της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος θα μπορούσαν συνδυαστικά να μειώσουν την πιθανότητα κατά περισσότερο από 50%.
Οι περιπτώσεις κακοήθειας με γονιδιακό υπόβαθρο, αντιπροσωπεύουν το 7-10% όλων των περιπτώσεων και περιλαμβάνουν τον κληρονομούμενο μη πολυποδιακό καρκίνο του παχέoς εντέρου (HNPCC), την οικογενή αδενωματώδη πολυποδίαση (FAP), την πολυποδίαση σχετιζόμενη με το γονίδιο MUTYH (MAP), τον μη-πολυποδιακό καρκίνο του παχέος εντέρου (σύνδρομο Lynch) καθώς και άλλα σπανιότερα καρκινικά σύνδρομα.
Ο ρόλος του οικογενειακού ιστορικού
Έως και 30% των ασθενών αναφέρουν οικογενειακό ιστορικό νεοπλάσματος, γεγονός που δημιουργεί υπόνοιες για πιθανές εμβρυϊκές κληρονομούμενες μεταλλάξεις, οι οποίες δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί από τους ερευνητές. Όσοι έχουν συγγενή πρώτου βαθμού με τη νόσο εμφανίζουν 2 έως 4 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο ενώ ο αυξημένος κίνδυνος επίσης υφίσταται ακόμη κι αν υπάρχουν συγγενείς και πέραν πρώτου βαθμού.
Προσοχή στις φλεγμονές του εντέρου
Στους παράγοντες κινδύνου συγκαταλέγονται και οι Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσους του Εντέρου (ελκώδης κολίτιδα- νόσος Crohn). Η μακροχρόνια φλεγμονή του εντέρου, διπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου σε σχέση με τα υγιή άτομα. Η φλεγμονή αυτή έχει ως αποτέλεσμα την υπέρμετρη απελευθέρωση κυτταροκινών, την αυξημένη αιματική ροή, την απελευθέρωση ελεύθερων μεταβολικών ριζών και άλλων παραγόντων που προδιαθέτουν σε καρκινογένεση. Έχει φανεί από μελέτες πως οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο κατά 33,3% από τους ασθενείς με νόσο Crohn.
