Τόσο η φύση του καρκίνου, όσο και οι θεραπείες που εφαρμόζονται, επηρεάζουν το διατροφικό status του ασθενούς. Oι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που ακολουθούν τον καρκίνο, περιλαμβάνουν σειρά μεταβολικών διαταραχών, όπως η παραγωγή κυτταροκινών, νευροπεπτιδίων και ορμονών. Οι διαταραχές αυτές αναγκάζουν τον οργανισμό σε αυξημένες ενεργειακές δαπάνες. Ειδικότερα, παρατηρείται τροποποίηση του ηπατικού μεταβολισμού (αυξημένος μεταβολισμός υδατανθράκων, πρωτεϊνών, λίπους), με αποτέλεσμα την αυξημένη ενεργοποίηση των μηχανισμών λιπόλυσης, την εμφάνιση ινσουλινοαντίστασης, την απώλεια μυϊκής πρωτεΐνης, την εμφάνιση αρνητικoύ ισοζυγίου αζώτου, καθώς και υπερλιπιδαιμίας.
Οι παραπάνω μεταβολές στην ενεργειακή και μεταβολική κατάσταση του οργανισμού του ασθενούς αλλά και οι θεραπείες, προκαλούν και μία σειρά άλλων διαταραχών, που επηρεάζουν κυρίως τη διαδικασία της διατροφικής πρόσληψης, όπως ανορεξία, δυσγευσία, δυσφαγία, δυσπεψία, ναυτία/έμετο, δυσκοιλιότητα, διάρροια/μειωμένη εντερική απορρόφηση, ψυχολογικό στρες και πόνο. Για παράδειγμα, η ανορεξία, δηλαδή η έλλειψη ή η μείωση της επιθυμίας κατανάλωσης τροφής, οφείλεται εν μέρει και στη διατάραξη της κεντρικής και περιφερικής σηματοδότησης που ρυθμίζει την όρεξη στον υποθάλαμο (π.χ. η αυξημένη παραγωγή κυτταροκινών τροποποιεί τη νευροχημεία του υποθαλάμου).
Δυσθρεψία και καχεξία
Οι διατροφικές διαταραχές έχουν σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση δυσθρεψίας και καχεξίας. Η δυσθρεψία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου που σχετίζεται με την πορεία της νόσου (μεγαλύτερη θνησιμότητα, αυξημένη νοσηλεία), αλλά και με την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής του ασθενούς.
Χαρακτηριστικά της δυσθρεψίας είναι το αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας, πρωτεΐνης και άλλων θρεπτικών συστατικών, η ακούσια απώλεια βάρους της τάξεως του 10% επί του αρχικού κατά τους τελευταίους έξι μήνες, απώλεια μυϊκού και λιπώδους ιστού και γενικά αποδυναμωμένος μυϊκός ιστός. Κατά τη δυσθρεψία, παρατηρούνται μεταξύ άλλων και διαταραγμένη απορρόφηση θρεπτικών συστατικών αλλά και αυξημένη νεφρική απέκκριση θρεπτικών συστατικών, φαρμάκων και μεταβολιτών τους. Μάλιστα, η τοξικότητα των θεραπειών μπορεί να επιδεινωθεί αν η διατροφική εικόνα του ασθενούς είναι κακή: πρέπει να προλαμβάνεται και να αντιμετωπίζεται μέσω παρεμβάσεων που στοχεύουν στην προοδευτική διατροφική αποκατάσταση. Διαφορετικά, η δυσθρεψία οδηγεί στην καρκινική καχεξία.
Η καχεξία δεν αφορά απλά στην απώλεια βάρους, αλλά αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό σύνδρομο όπου αλληλεπιδρούν διατροφικοί, ορμονικοί, μεταβολικοί και ανοσολογικοί παράγοντες. Μάλιστα, οι μεταβολικές, βιοχημικές και μοριακές αλλαγές που απαντώνται στην καρκινική καχεξία φαίνεται πως λειτουργούν πολύ πριν την απώλεια βάρους. Η μειωμένη διαθεσιμότητα (μειωμένη πρόσληψη, απορρόφηση, αυξημένη απώλεια) θρεπτικών συστατικών συμβάλλει στην παθογένεση της καχεξίας. Έτσι, ένας δυσθρεπτικός ασθενής δεν εμφανίζει απαραίτητα και καχεξία. Όμως, ένας ασθενής με καχεξία είναι απαραίτητα και δυσθρεπτικός.
Χαρακτηριστικά της καχεξίας είναι η ακούσια απώλεια βάρους της τάξεως του ~5% κατά τους τελευταίους έξι μήνες, η παρουσία χρόνιας ή συστηματικής φλεγμονής, η ανορεξία και, φυσικά, η ύπαρξη υποκείμενης νόσου. Είναι λοιπόν, σαφές πως η πρόληψη της εμφάνισης καχεξίας είναι πιο αποτελεσματική από την προσπάθεια αντιμετώπισής της.
Απαραίτητη η έγκαιρη διατροφική παρέμβαση
Συχνά, διάφορα διατροφικά προβλήματα, τείνουν να υποεκτιμώνται κατά τη θεραπεία αλλά και την αποκατάσταση. Συνεπώς, ένδειξη για διατροφική υποστήριξη αποτελεί η ίδια η διάγνωση του καρκίνου. Η διατροφική παρέμβαση ξεκινάει άμεσα και συνεχίζεται καθόλη τη διάρκεια της θεραπείας, έως ότου εκλείψει ο κίνδυνος υποθρεψίας.
Η έγκαιρη διατροφική παρέμβαση φροντίζει – μεταξύ άλλων – για την επαρκή πρόσληψη απαραίτητων μικρο- και μακρο- θρεπτικών συστατικών (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπαρά, βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία και νερό). Έτσι, συμβάλλει καθοριστικά στη διατήρηση του σωματικού βάρους, αλλά και της διατροφικής κατάστασης σε επιθυμητά επίπεδα, φιλοδωρεί τον ασθενή με την αίσθηση δύναμης και αντοχής, ενισχύει το ανοσοποιητικό και αντιμετωπίζει τις πιθανές παρενέργειες της θεραπείας. Η έγκαιρη διατροφική υποστήριξη, αναμφισβήτητα βελτιώνει την ποιότητα ζωής των ασθενών.
- Sanz, Elena Álvaro, et al. “Nutritional risk and malnutrition rates at diagnosis of cancer in patients treated in outpatient settings: Early intervention protocol.” Nutrition57 (2019): 148-153.
- Gangadharan, Anju, et al. “Protein calorie malnutrition, nutritional intervention and personalized cancer care.” Oncotarget14 (2017): 24009.
- Nasrah, R., et al. “Defining the role of dietary intake in determining weight change in patients with cancer cachexia.” Clinical Nutrition1 (2018): 235-241.
